Wraz z początkiem 2022 roku weszła w życie największa od lat nowelizacja polskich przepisów podatkowych – tzw. Polski Ład. Jedną z istotniejszych, a jednocześnie mniej dyskutowanych w mediach zmian, jest wprowadzenie nowych konsekwencji podatkowych związanych z nielegalnym zatrudnianiem pracowników.
Na czym polegają zmiany?
Najbardziej odczuwalną konsekwencją nowych regulacji, dotyczących nieprawidłowego zatrudniania pracowników lub wypłaty części wynagrodzenia w szarej strefie, jest zmiana w zakresie opodatkowania i oskładkowania.
Pracodawca, po wykryciu przez kontrolę w zakładzie pracy takiej sytuacji, jest od nowego roku zmuszony do uwzględnienia w swoich sprawozdaniach dodatkowego przychodu. Jego wartość jest równa minimalnemu wynagrodzeniu, nawet jeśli zatrudniający wypłacał niższe wynagrodzenie, lub nie wypłacał go wcale. Istotne jest też, że przychód taki powstaje w momencie stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia, czyli najczęściej w trakcie kontroli. Może to skutkować koniecznością jednorazowego opłacenia znacznie wyższego podatku. Zatrudniający nie może też zaliczyć na poczet kosztów uzyskania przychodów, wartości wynagrodzenia wypłacanego w sposób niezgodny z prawem.
Podsumowując: Polski Ład w zakresie opodatkowania nielegalnego zatrudnienia wprowadza dwie konsekwencje dla nieuczciwego pracodawcy – po pierwsze fikcyjnie zwiększa przychód, a więc i podstawę opodatkowania, a po drugie wpływa na zmniejszoną możliwość odliczenia ponoszonych kosztów.
Poza opisanymi wyżej konsekwencjami pracodawca musi również opłacić całość należnych składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne pracownika i to za cały okres jego nieprawidłowego zatrudnienia.
Jakie skutki nowe regulacje mają dla pracowników?
W założeniu ustawodawcy na zmianach najbardziej zyskują pracownicy zatrudnieni w tzw. szarej strefie. Wcześniej pracownicy musieli płacić część składek, które należne były z tytułu świadczenia pracy. Sytuacja zmieniła się i teraz za całość składek odpowiada pracodawca. Największą zmianą jest jednak to, że pracownicy od dochodu uzyskiwanego „na czarno” nie płacą już podatku dochodowego. Zachowują też pełne prawo do korzystania z publicznej opieki medycznej.
W kontekście tak szerokich korzyści rodzi się pytanie – czy ewentualne zalety z tytułu pobierania wynagrodzenia w ten sposób nie są zbyt duże? Czy obie strony nie powinny być zmotywowane do legalizacji zatrudnienia? Tego rodzaju motywacją jest inny wprowadzony schemat – „abolicja” podatkowa dla zatrudnionych i zatrudniających.
Kto może zyskać?
Choć pozornie jedyną stroną wzajemnych stosunków, która może zyskać na zmianach w tych regulacjach, jest sam zatrudniony, to w rzeczywistości jest inaczej.
Z nowymi przepisami wiąże się ciekawa procedura, która ma zachęcać obie strony do legalizacji zatrudnienia – jeśli przed 1 stycznia 2022 r. w stosunku do konkretnego zatrudniającego nie została wszczęta kontrola, to dochody uzyskiwane przez zatrudnionego z pracy „na czarno” przed tą datą zostaną zwolnione z opodatkowania z mocą wsteczną. Tym samym zatrudniony ani zatrudniający nie muszą liczyć się już z ewentualnym obowiązkiem zapłaty zaległych podatków.
Sytuacja ma charakter jednorazowy a, jak twierdzą przedstawiciele Ministerstwa Finansów, ma służyć zachęceniu możliwie największej liczby osób do legalizacji zatrudnienia.
Cel wdrożenia regulacji
Jak głosiły główne założenia przyświecające wdrożeniu tych regulacji, najwięcej mieli na nich zyskać zatrudnieni w szarej strefie, którzy nie mieli skutecznej możliwości jej opuszczenia. Jako słabsza strona stosunków, a często też osoby znajdujące się w trudnej sytuacji ekonomicznej, nie mieli możliwości efektywnej zmiany swojego położenia.
Ideą przyświecającą autorom nowelizacji była więc minimalizacja szarej strefy, poprzez motywację pracowników do zmiany swojej sytuacji. Jednocześnie podjęto decyzję o dotkliwszym karaniu przedsiębiorców decydujących się na dalsze zatrudnianie pracowników w szarej strefie.
Ocena skuteczności analizowanej nowelizacji niestety prawdopodobnie będzie możliwa dopiero po dłuższym czasie, gdy właściwe organy będą miały możliwość zbadania bieżącej sytuacji na rynku pracy.
Od kiedy stosuje się nowe przepisy?
Mimo że propozycje zmian zostały przedstawione dość późno, bo dopiero w drugiej połowie 2021 r., weszły w życie już w styczniu 2022 r. Niektóre obowiązują nawet z mocą wsteczną – abolicja dotyczy wszystkich przychodów, które zostały osiągnięte przed 1 stycznia 2022 r., a w stosunku do których właściwe organy nie wszczęły postępowań przed tą datą.
Warto na zakończenie podkreślić, że początek roku 2022 to doskonały czas na wykluczenie ryzyka związanego z nielegalnym zatrudnieniem lub wypłatą części wynagrodzenia w sposób nieudokumentowany. Dzięki wprowadzonej abolicji, przedsiębiorcy mogą mieć pewność, że nie zostaną obciążeni dodatkowymi kosztami związanymi z zaległym podatkiem dochodowym.